nea info

KETO TE DHENA JANE DERGUAR NGA “N.E.A.” – Blog -]Web:   http://www.nea.eu.tpe-mail:nea_info@aol.com                                                                  Pergjigjet e pyetjeve  Pyetja 1 Përkufizoni tregjet financiare dhe klasifikojini në bazë të: tipit të pretendimit financiar; të maturimit të pretendimit; emetimit ose jo të pretendimeve të reja financiare. Tregjet financiare sigurojne mekanizmat për të krijuar dhe këmbyer mjetet financiare.Tregjet klasifikohen sipas a) tipit të pretendimit financiar: me pretendime fikse dhe me pretendime të variueshme. Pretendimet e tregtareve ne tregjet financiare mund te jene perfitimi i nje sasie te caktuar te ardhurash, keto i referohen instrumentave te borxhit dhe tregjet ku tregtohen njihen si tregje borxhi; ose i nje sasie te variueshme te ardhurash, keto njihen si instrumenta te kapitalit neto dhe tregtohen ne tregjet e kapitalit neto;b) sipas maturimit të pretendimeve: monetare dhe kapitali.Instrumentat e borxhit mund te klasifikohen ne instrumenta borxhi afatshkurter (deri ne nje vit) qe bejne pjese ne tregun monetar, dhe instrumenta borxhi afatgjate (mbi nje vit) qe tregtohen ne tregjet e kapitalit. Instrumentat e kapitalit neto nuk kane afat maturimi, si te tille perfshihen teresisht ne tregun e kapitalit.c) sipas  emetimit apo jo të pretendimeve të reja financiare: sezonale dhe josezonale.Tregu primar, ku emetohen per here te pare mjete financiare; dhe tregu sekondar, ku mjetet blihen dhe shiten ndermjet investitoreve. Tregu primar klasifikohet ne treg josezonal ku emetohet per here te pare nje leter me vlere dhe treg sezonal ku emetohet nga kompania nje shtese letrash me vlere te emetuara me pare. Pyetja 2 Pse tregjet sekondare të vazhdueshme dhe likuide janë të rëndësishme për funksionin efektiv të tregjeve primare të letrave me vlerë? Diskutim i lire mbi likuiditetin e tregjeve financiare, pra aftesine per te konvertuar nje mjet ne para. Po te mos ekzistonte tregu sekondar, mbajtesi i nje mjeti financiar do te ishte i detyruar ta mbante mjetin (instr. borxhi) deri ne maturim ose derisa kompania te shiste instrumentin (e kapitalit neto). Pyetja 3 Kostot e transaksioneve mund të mendohen që krijohen nga tre burime. Identifikoni dhe përshkruani këto burime. Kostot e transaksionit perfshijne: koston e pjesemarrjes ne treg (kosto e kerkimit, e informacionit publikimi i deshires, koha e shpenzuar), koston komisionere aktuale  dhe koston e transferimit te mjetit (brokerit duhet ti paguhet nje komision per sherbimin e kryer ne tregtimin e letrave me vlere perfshi ketu edhe perfitimin e dealer-it diferencen bid-ask).  Pyetja 4 Pse tregjet sekondare të letrave me vlerë nuk krijojnë kapital për emetuesit e letrave me vlerë që tregtohen në këto tregje? Emetuesit e letrave me vlere i shesin emetimet e tyre ne tregjet primare duke siguruar kapitalin e nevojshem, ndersa tregjet sekodare i sigurojne liuiditet mbajtesve te ketyre letrave me vlere duke mundesuar shitjen e tyre ne keto tregje.  Pyetja 5 Përkufizoni dhe diferenconi ndërmjet tregjeve të mëposhtme: 

1. Treg paraje dhe treg kapitali (diferencim sipas maturise)

 Ne tregun e parase bejne pjese instrumenta borxhi afatshkurter si bonot e thesarit, certifikatat e depozites, letrat tregtare, pranimet bankare, marreveshjet e riblerjes; ne tregun e kapitalit bejne pjese instrumenta borxhi afatgjata si deftesat dhe obligacionet e thesarit, oligacionet e korporatave obligacionet bashkiake dhe instrumenta te kapitalit neto: aksioni i zakonshem dhe aksioni i preferuar. 

1. Treg primar dhe treg sekondar

 Ne tregjet primare shiten emetime obligacioni, aksioni te zakonshem ose te preferuar nga ana e qeverise, bashkive, apo kompanive per te siguruar kapitalin e nevojshem.Ne tregjet sekondare kryhet tregtimi i letave me vlere te emetuara me pare ndermjet zoteruesve te tyre aktuale dhe atyre potenciale. 

1. Bursa dhe tregu mbi banak.

 Bursa karakterizohet nga nje shkalle me e larte organizimi se tregu mbi banak. Ne OTC tregtohen letra me vlere qe nuk jane te listuara ne bursat e organizuara.Ne burse cdo tregtim kryhet nepermjet specialistit, i cili kerkon cmimin me te mire, ndersa ne OTC direkt nepermjet tregtarit, dmth investitori kontakton ndermjetesin, i cili gjen tregtarin me cmimin me te mire. OTC nuk ka sistem tregtimi te centralizuar si ne burse, por tregtaret mund te lokalizohen ne cdo vend, i rendesishem é komunikimi efektiv me bleresit dhe shitesit. Pyetja 6 Cilat janë disa nga kriteret që përdoren në klasifikimin e tregjeve financiare? Cilat janë funksionet më të rëndësishme që tregjet financiare realizojnë në një ekonomi? Tregjet klasifikohen sipas tipit të pretendimit financiar: me pretendime fikse dhe me pretendime të variueshme; sipas maturimit të pretendimeve: monetare dhe kapitali; sipas  emetimit apo jo të pretendimeve të reja financiare: sezonale dhe josezonale. Funksionet ekonomike të tregjeve financiare: përcaktojnë çmimin e mjeteve financiare; sigurojnë mekanizmin për kryerjen e transaksioneve; ulin koston e kryerjes së transaksioneve. Pyetja 7 Cilët janë instrumentet më të rëndësishëm të tregut monetar dhe karakteristikat e secilit prej tyre? Në tregun monetar tregtohen: 1.      Bono thesariTituj afatshkurter detyrimi (3mujore, 6mujore ose 1vjecare), i emeton dhe shet Banka Qendrore per te mbuluar deficitin afatshkurter. Perfitimi é diferenca ndermjet vleres nominale dhe cmimit te blerjes. Shuma minimale e investimit ne Shqiperi eshte 300.000 Leke. Tregtueshmeri e larte, shume likuide, risk i ulet, kosto te ulet transaksioni, fitimet jane te pataksueshme. 2.      Çertifikatat e depozitësDepozita kohore ne nje banke tregtare apo shoqeri kursimi, depozituesit i paguhen interesat dhe principali ne afate te percaktuara kohore. Emetimet me te medha se 100.000$ jane te tregtueshme. Kthim me te larte se bonot e thesarit per shkak te likuiditetit me te ulet dhe riskut. Maturimet variojne nga 2 jave deri ne 1 vit, jane shume te tregtueshme. 3.      Letrat tregtareCertifikata borxhi afatshkurtra te pasiguruara qe emetohen nga kompanite me reputacion. Maturim deri ne 270 dite, emetohen ne shumefisha te 100.000$ => investitoret e vegjel vetem indirekt. Perfitimi é diferenca midis vleres nominale dhe cmimit te skontuar. Nuk ekziston treg sekondar aktiv, mbartin risk kredie, jane me pak likuide se bonot e thesarit => norma kthimi lehtesisht me te larta. 4.      Pranimet bankare (L/C)Perdoren ne tregtine nderkombetare kur kredibilteti i nje tregtari é i panjohur per tregtarin tjeter. Detyrim per ti paguar eksportuesit shumen ne afatin e percaktuar, si dhe per te paguar komisionet  e bankes per garantimin qe kjo e fundit i ben pageses. Maturime ndermjet 30 dhe 270 dite. Perfitimi é diferenca ndermjet shumes se perfituar ne daten e skadences dhe cmimit te skontuar te blerjes. Treg aktiv sekondar, likuid. 5.      EurodollaretDepozita te percaktuara ne dollare ne banka te huaja ose ne filiale te huaja te bankave amerikane. Afati i maturimit é me pak se 6muaj. 6.      Marrëveshjet e riblerjesRepo: Tregtare te letrave me vlere qeveritare i shesin keto letra me marreveshjen e riblerjes diten e neserme me nje cmim lehtesisht me te larte, pra nje forme afatshurter huamarrje (1 ditore)Term repo: Transaksion identik me sa me siper, por afati é 30 dite ose me shume.Reverse repo: Tregtari i blen letrat mevlere qeveritare nga nje investitor me marreveshjen e rishitjes me nje cmimme te larte ne nje date te ardhshme. Pyetja 8 Shpjegoni shkurtimisht bonot e thesarit dhe diferenconi ndërmjet normave që llogariten për to: norma diskonte e bankës, norma vjetore efektive e kthimit, norma ekuivalente e obligacionit. Bonot e thesarit jane tituj afatshkurter detyrimi (3mujore, 6mujore ose 1vjecare), i emeton dhe shet Banka Qendrore per te mbuluar deficitin afatshkurter. Perfitimi é diferenca ndermjet vleres nominale dhe cmimit te blerjes. Shuma minimale e investimit ne Shqiperi eshte 300.000 Leke. Tregtueshmeri e larte, shume likuide, risk i ulet, kosto te ulet transaksioni, fitimet jane te pataksueshme. Norma diskonte e bankes: rBD  =   Vn – P  .  360    n – nr. i periudhave ne je vitVn         n          Vn – vlera nominale e bonosP – cmimi i blerjes Norma vjetore efektive e kthimit: ref  = ( 1 + Vn – P )ⁿ  – 1P Dallimi ndermjet  rBD dhe ref :I.  rBD shprehet ne shkalle vjetore duke e supozuar vitin me 360 dite dhe jo me 365 diteII. Llogartje me interes te thjeshte ne vend te interesit te perbereIII. Emeruesi ne formule é Vn dhe jo P Norma ekuivalente e obligacionit: RBEY =  Vn – P  . 365P              n Kjo meyre llogaritje shmang problemin I dhe III, por perdor perseri interesin e thjeshte, gje qe sjell probleme ne krahasimin e normave te bonove te thesarit me letra te tjera me vlere. Megjithate shumica e letrave me vlere me maturim deri ne nje vit e llogarisin normen e kthimit vjetore duke perdorur interesin e thjeshte. Pyetja 9 Përshkruani shkurtimisht mënyrën e krijimit të pranimeve bankare. →  Aktoret: importuesi, banka e importuesit, eksportuesi, banka e eksportuesit.→  Menyra e krijimit te pranimeve bankare (letter of credit).  Pyetja 10 Cilët janë instrumentet e borxhit? Shpjegoni shkurtimisht karakteristikat e tyre. Në kategorinë e instrumenteve të borxhit (instr.me te ardhura fikse) bejne pjese: 1. Dëftesat dhe obligacionet e thesaritForma te sigurimit te fondeve nga qeveria, emetime 1.000$ ose me shume, paguajne interesa 6mujore te njohura si pagesa te kuponit. Deftesat e thesarit kane maturime 1-10 vjet, ndersa obligacionet e thesarit 10-30 vjet. Oblg.thesarit mund ti shoqeroje tipari i thirrjes, ku emetuesi ka te drejten ti terheqe oblg. ne nje periudhe te caktuar, zakonisht ne 5vjecarin e fundit te jetes se oblg. 2. Obligacionet ndërkombëtareShume kompani marrin hua jashte territorit te vendit dhe individet blejne obligacione te emetuesve te huaj. Nje euroobligacion é i percaktar ne nje monedhe te ndryshme nga monedha e vendit ne te cilin emetohet ky obligacion.Shembull: nje obligacion i shprehur ne $ qe shitet ne Angli. 3. Obligacionet bashkiakeEmetohen nga bashkite, interesat e tyre jane te perjashtuara nga taksat lokale dhe shteterore  => investitoret jane te gatshem te pranojne norma me te uleta kthimi ne to.a)      Oblg. me detyrim te pergj.– te siguruara nga fuqia taksuese e emetuesitb)      Oblg. me te ardhura– emetohen per financim projektesh, psh aeroporte, spitaleEmertimi minimal eshte 5.000$, maturimet variojne deri ne 30 vjet. Tregu sekondar i obligacioneve bashkiake é me pak aktiv se tregu i obligacioneve te thesarit. 4. Obligacionet e kompaniveKompanite marrin hua direkt nga publiku. Ashtu si obligacionet e thesarit paguajne kupona 6mujore dhe i paguajne obligacionmbajtesit vleren nominale ne maturim, por kane nivel me te larte risku. Emertimi minimal é 1.000$, shkalla e aktivitetit te tregut sekondar varet nga madhesia e kompanise emetuese. Pyetja 11 Si do të përcaktonim nivelin e taksës që do të na linte indiferent ndërmjet investimit në obligacione të taksueshëm dhe investimit në obligacione të pataksueshëm? T = 1 – rm                     T – % e takses ne obligacionin e taksueshemr                                   r – norma e kthimit perpara aplikimit te taksesrm – norma e kthimit ne obligacione qeveritare Pyetja 12 Cilët janë disa nga elementët që publikohen në një listim të aksionit të zakonshëm? Listohen cmimet me te larta dhe me te uleta me te cilet jane tregtuar aksionet ne javet e fundit, dividendi i fundit (psh per tremujor) i paguar nga kompania per aksion, cmimi aktual i shitjes te aksionit, raporti P/E qe é raporti i cmimit aktual te aksionit me fitimet per aksion te vitit te kaluar, vellimi i aksioneve te tregtuara, cmimi me i larte dhe me i ulet i tregtimit te aksioneve ne kete dite, diferenca ndermjet cmimit mbylles te dites dhe cmimit mbylles te nje dite me pare.  Pyetja 13 Në cilën kategori të letrave me vlerë bëjnë pjesë aksionet e zakonshme? Përmendni karakteristikat kryesore të aksioneve të zakonshme Aksionet e zakonshme jane letra me vlere te kapitalit neto. Jane tituj pronesie, cdo aksion i zakonshem i siguron pronarit nje vote ne diskutimet per probleme te kompanise. Aksioneret zgjedhin nje bord drejtoresh qe kontrollojne kompanine, ky bord zgjedh menaxheret, te cilet ndjekin ecurine ditore te kompanise.E drejta ne likuidim: ne nje rast falimentimi te kompanise aksioneret paguhen te fundit. Dividentet é pjese e te ardhurave pas pagimit te ineresave dhe taksave. Menaxheret e paguajne kete diference si divente ose e riinvestojne ne kompani duke rritur keshtu vleren e aksioneve.Detyrime te kufizuara: ne nje rast falimentimi te kompanise aksioneret humbasin vetem investimin fillestar, pra nuk kontribuojne me mjete shtese per shlyerjen e detyrimeve te kompanise. Pyetja 14 Cilat janë ndryshimet që ekzistojnë ndërmjet tipeve të letrave me vlerë derivative? Vlerat e instrumentave derivative (opsione dhe kontrata te ardhshme) jane te mbeshtetura ne vlerat e letrave te tjera me vlere.Ndryshimet: Mbajtesi i opsionit nuk eshte i detyruar ta ushtroje opsionin, ndersa nje kontrate e ardhshme e detyron investitorin qe merr psh nje pozicion te gjate te bleje mjetin me nje cmim te paracaktuar. Ky avantazh i mbajtesit te opsionit kompenson pagesen fillestare te cmimit te blerjes se opsionit. Pyetja 15 Diskutoni shkurtimisht përdorimet e indekseve të tregut. Cdo treg ka shume indekse te publikuara nga Dow Jones, Standart and Poor’s Line, etj. Keto indekse i lejojne investitoret te masin ecurine e portofoleve te tyre kundrejt nje indeksi qe i perafrohet perberjes se portofolit. Pyetja 16 Cilët janë faktorët kryesorë që duhen konsideruar në ndërtimin e një indeksi tregu? Cilat janë karakteristikat specifike të çdo indeksi? Indeksi i ponderuar ne baze te cmimit é mesatarja aritmetike e cmimeve aktuale, pra levizjet e indeksit jane te influencuara nga cmimet e komponenteve te indeksit. Mesataret Dow Jones jane me te rendesishmet e kesaj kategorie. P.sh DJIA é nje mesatare cmimesh per 30 kompanite me te medha industriale te listuara ne bursen e New York-ut dhe konsiderohet si nje indeks Blue Chip. Kritikohet se é perzgjedhes dhe perfaqeson shume pak aksione, permbledh mbi 25% te vleres se tregut.Indeksi i ponderuar ne baze te vleres llogaritet duke u mbeshtetur ne vleren totale te tregut ne fillim te periudhes, kjo é e barabarte me prodhimin e nr. te aksioneve te emetuara me cmimin aktual te tregut. Me te rendesishmet ne kete kategori konsiderohen Indekset Standart&Poor. Me ndryshimet e vleres se aksioneve, llogaritet nje indeks i ri, ne te cilin vlera aktuale e tregut krahasohet me vleren fillestare dhe kjo % ndryshimi aplikohet ne vleren fillestare te indeksit. Me i njohuri é indeksi Standart&Poor’s Stock Index.Indeksi me pesha te barabarta eshte i paponderuar, te gjitha aksionet kane te njejten vlere pavaresisht cmimit apo vleres se tyre te tregut. Me te rendesishmet é Mesataret Value Line. Keto indekse perdoren nga individe qe investojne shuma te barabarta ne aksionet perberes te portofolit te tyre.  Pyetja 17 Shpjegoni se si indeksi i ponderuar në bazë të çmimit dhe indeksi i ponderuar në bazë të vlerës përshtaten ndaj ndarjes apo bashkimit të aksioneve. Diskutim me shembuj konkrete ne tabele.  Pyetja 18 Pse është i vështirë ndërtimi dhe administrimi i indekseve të obligacioneve? Sa kategori indeksesh obligacionesh ekzistojnë? Krijimi dhe perllogaritja eshte e veshtire per keto arsye: • Kategoria e obligacioneve é shume me e gjere se ajo e aksioneve• Obligacionet ndryshojne ne menyre te vazhdueshme, psh emetime te reja, maturim, ushtrimi tiparit te thirrjes• Paqendueshmeria e cmimeve ndryshon pasi é e influencuar nga jetegjatesia, qe edhe kjo ndryshon ne varesi te ndryshimeve te maturimit, kuponit dhe normes se tregut.•Probleme ne vleresimin korrekt te obligacioneve pjesemarrese ne indeks Tre kategori indeksesh obligacioni:

1. Indekse obligacionesh amerikane te nje cilesie te larte, perfshihen ketu obligacionet e thesarit dhe oblg. te tjera te nje cilesie te larte, oblg. me renditje BBB apo me te larte;
2. Indekset e obligacioneve me norma te larta kthimi (oblg spekulative), nuk jane te nje cilesie te larte me renditje BB, B, CCC, CC dhe C.
3. Indekset e tregut global te obligacioneve qeveritare dominohen nga oblg qeveritare te vendeve te ndryshme.

   E vërtetë apo e gabuar 1.      Në tregun monetar tregtohen instrumente me afat maturimi mbi 1 vit dhe në tregun e kapitalit instrumente me afat maturimi deri në një vit. Gabuar 

2.      Tregjet financiare kryejnë këto funksione ekonomike: përcaktojnë çmimin e instrumenteve të tregtuara në to; sigurojnë mekanizmin e blerjes dhe të shitjes së instrumenteve në to; kontribuojnë në uljen e kostos së transaksionit. Vertete

 

3.      Ndër instrumentet e tregut monetar mund të përmendim: bonot e thesarit, çertifikatat e depozitës, letrat tregtare, pranimet bankare, eurodollarët dhe marrëveshjet e riblerjes. Vertete

 

4.      Për bonot e thesarit norma diskonte e bankës (r_BD) është më e lartë sesa norma vjetore efektive e kthimit (r_ef). Gabuar

 

5.      Ndër instrumentet e tregut të borxhit mund të përmendim: dëftesat dhe obligacionet e thesarit; obligacionet ndërkombëtare, obligacionet bashkiake dhe obligacionet e kompanive. Vertete

 

6.      Mbajtësit e aksioneve të zakonshme të një kompanie janë të parët që likuidohen në rastin e një falimentimi të mundshëm të saj. Gabuar

 

7.      Aksioni i preferuar është instrument i kapitalit neto por nuk mund të jetë edhe letër me vlerë me të ardhura fikse. Gabuar

 8.      Opsionet janë letra me vlerë derivative që përmbajnë detyrimin e blerësit për të ushtruar opsionin dhe të drejtën e shitësit për të përfituar prime nga këto letra. Gabuar 

9.      Indekset e tregut klasifikohen në: indekse me ponderim në bazë të çmimit, indekse me ponderim në bazë të vlerës dhe indekse me pesha të barabarta. Vertete

 

10.  Në indeksin me ponderim në bazë të çmimit, aksioni me çmim më të lartë ka dhe rolin më të rëndësishëm në të (për të njëjtën përqindje ndryshimi të çmimeve të aksioneve). Vertete

 

11.  Ndarja apo bashkimi i aksioneve pjesëmarrëse në indeks nuk ka asnjë lloj ndikimi në vlerën  e indeksit. Vertete

 

12.  Në indeksin me ponderim në bazë të vlerës aksioni me vlerë (çmim×sasi) më të lartë ka rol më pak të rëndësishëm në të (për të njëjtën përqindje ndryshimi të vlerës së aksioneve). Gabuar

 

13.  Në indeksin me ponderim në bazë të vlerës ndarja apo bashkimi i aksioneve pjesëmarrëse ndikojnë në vlerën e re të indeksit. Gabuar

 14.  Indeksi me pesha të barabarta është kombinim i indeksit me ponderim në bazë të çmimit dhe indeksit me ponderim në bazë të vlerës. Gabuar 

15.  Indekset e obligacioneve janë shumë më të zhvilluara sesa indekset e aksioneve sepse janë dhe më të thjeshta në llogaritje. Gabuar

 

16.  Shumica e letrave me vlerë të tregut monetar shiten me zbritje ndaj vlerës nominale, kështu që e vetmja e ardhur që sigurojnë investitorët është rivlerësimi i çmimit. Vertete

 

17.  Një obligacion thesari me maturim 20 vjet, por që i mbeten edhe 6 muaj deri në afatin e maturimit, bën pjesë në kategorinë e letrave me vlerë të tregut monetar. Gabuar

 Përcaktoni alternativën e saktë 

1. Cila nga karakteristikat e mëposhtme nuk i përket instrumenteve të tregut të parasë?

 

1. Likuiditeti
2. Tregtueshmëria
3. Maturim i largët
4. Të gjitha pohimet e mësipërme.

 

1. Cili nga instrumentet e mëposhtëm nuk bën pjesë në instrumentet e tregut të parasë?

 

1.  
   1. Bonot e thesarit
   2. Çertifikatat e tregtueshme të depozitës
   3. Letrat tregtare
   4. Obligacionet e thesarit
   5. Depozitat në eurodollarë

 

1. Bonot e thesarit janë instrumente financiare që emetohen për të siguruar fonde nga ana e

 

a.       bankave të nivelit të dytë.

b.      qeveria.

c.       bashkitë.

d.      Të gjitha pohimet e mësipërme.

 

1. Letra tregtare është një instrument afatshkurtër që emetohet nga

 

a.       Banka Qendrore.

b.      bankat e nivelit të dytë.

c.       kompani të mëdha dhe të njohura.

d.      bursa.

e.       Të gjitha pohimet e mësipërme.

 

1. Cili nga pohimet e mëposhtme është i vërtetë?

 

a.       Dëftesat e thesarit, në emetim, kanë maturim mbi 10 vjet.

b.      Obligacionet e thesarit, në emetim, kanë maturim mbi 10 vjet.

c.       Dëftesat e thesarit, në emetim, kanë maturim 10-30 vjet.

d.      Dëftesat e thesarit mund të kenë tiparin e thirrjes.

e.       Bonot e thesarit, në emetim, kanë maturim mbi 10 vjet.

 

1. Cili nga pohimet e mëposhtme është i vërtetë në lidhje me obligacionet e kompanive?

 

a.       Obligacioni i një kompanie me tiparin e thirrjes i jep të drejtën mbajtësit të konvertojë obligacionin në aksione të zakonshme të kësaj kompanie.

b.      Obligacioni i konvertueshëm i jep të drejtën mbajtësit të konvertojë obligacionin në aksione të zakonshme të kësaj kompanie.

c.       Mbajtësit  e obligacioneve të kompanisë kanë të drejta votimi në kompani.

d.      Të gjitha pohimet e mësipërme.

 

1. Cili nga pohimet e mëposhtme është i vërtetë në rastin e falimentimit të një kompanie?

 

a.       Maksimumi i humbjes së aksionerëve do të jetë investimi i tyre fillestar në aksionet e kësaj kompanie.

b.      Mbajtësit e aksioneve të zakonshme janë të parët që përfitojnë në rastin e likuidimit të kompanisë.

c.       Obligacionmbajtësit përfitojnë në likuidim të mjeteve të kompanisë vetëm pasi të jenë paguar mbajtësit e aksioneve të zakonshme.

d.      Mbajtësit e aksioneve të preferuar përfitojnë në likuidim të kompanisë përpara mbajtësve të aksioneve të zakonshme.

e.      a dhe d. 

1. Cili nga pohimet e mëposhtme është i saktë në lidhje me letrat me vlerë të emetuara nga kompania?

 

a.       Dividendët e aksioneve të zakonshme paguhen përpara dividendëve të aksioneve të preferuar.

b.      Mbajtësit e aksioneve të preferuar kanë të drejta votimi.

c.       Dividendët e aksioneve të preferuar janë kumulative.

d.      Dividendët e aksionit të preferuar janë detyrime kontraktuale.

e.       Të gjitha pohimet e mësipërme.

 Rrethoni alternativën e saktë në ushtrimet 9, 10 dhe 11  duke shfrytëzuar të dhënat e mëposhtme: 

Aksioni	Çmimi ($)	Sasia e aksioneve të emetuara
Aksioni A	40	200
Aksioni B	70	500
Aksioni C	10	600

 

1. Vlera e indeksit me ponderim në bazë të çmimit të tre aksioneve A, B dhe C është:

 

a.       30

b.      40

c.       50

d.      60

e.       70

 

1. Vlera e indeksit me ponderim në bazë të vlerës së tre aksioneve, A B dhe C, në qoftë se indeksi i periudhës bazë është 100, është

 

a.       1,2

b.      1.200

c.       490

d.      4.900

e.       49

 

1. Duke supozuar që indeksi me ponderim në bazë të vlerës është i barabartë me 490, vlera e  indeksit të ri nëse do të kemi bashkim të aksionit B ( raporti 2/1) dhe ndarje të aksionit C (raporti ¼), do të jetë

 

a.       265

b.      430

c.       355

d.      490

e.       1.000

 

1. Norma diskonte e kërkuar për një bono thesari është 5%. Sa është çmimi i kërkuar i bonos, nëse maturohet për 60 ditë dhe ka vlerë nominale 10.000$?

 

a.       9.500$

b.      9.916,67$

c.       9.523,81$

d.      8.753,14$

e.       9.876,52$

 

1. Një bono thesari ka vlerë nominale 10.000$ dhe shitet me 9.800$. Nëse bono maturohet në 90 ditë, cila është norma vjetore efektive e bonos së thesarit?

 

a.       8,16%

b.      2,04%

c.       8,54%

d.      6,12%

e.      8,42% 

1. Një investitor blen një obligacion bashkiak dhe një obligacion të një kompanie që ofrojnë përkatësisht norma kthimi: 8% dhe 10%. Duke pasur parasysh që obligacionet bashkiake nuk taksohen dhe taksa e obligacioneve të kompanive është 20%, cilat do të jenë normat e kthimit të investitorit pas aplikimit të taksës?

 

a.       8% dhe 10%

b.      8% dhe 8%

c.       6,4% dhe 8%

d.      6,4% dhe 10%

e.       10% dhe 10%

 

1. Në indeksin me ponderim në bazë të vlerës, rregullimi për t’iu përshtatur ndarjes së aksioneve pjesëmarrëse në këtë indeks kryhet nëpërmjet

 

a.       përshtatjes së pjesëtuesit.

b.      automatikisht.

c.       çdo tremujor.

d.      Asnjë nga pohimet e mësipërme.

 

1. Cila nga letrat me vlerë të mëposhtme bën pjesë në kategorinë e instrumenteve të tregut të parasë?

 

a.       Dëftesat e thesarit

b.      Obligacionet e thesarit

c.       Obligacionet bashkiake

d.      Letrat tregtare

e.       Letrat me vlerë të garantuara me hipotekë

 

1. Cili do të ishte niveli i taksës që do t’ju linte indiferent në zgjedhjen ndërmjet obligacionit të kompanisë që ofron normë kthimi 8,5% dhe obligacionit bashkiak që ofron normë kthimi 6,12%?

 

a.       33%

b.      72%

c.       15%

d.      28%

e.       Nuk mund të përcaktohet me të dhënat në dispozicion.

 

1. Cili nga pohimet e mëposhtme është i vërtetë në lidhje me bonot e thesarit?

 

a.       Bonot e thesarit janë instrumente të tregut të kapitalit.

b.      Bonot e thesarit shiten nëpërmjet ofertave konkurruese dhe jo konkurruese.

c.       Bonot e thesarit kuotohen nëpërmjet normave vjetore efektive të kthimit.

d.      Në maturim të bonove të thesarit mbajtësi i tyre përfiton vlerën nominale të bonos.

e.      b dhe d. 

1. Me çfarë çmimi do të shitet një bono thesari me karakteristikat e mëposhtme?

 

Ditët derinë maturim	Çmimi bid	Çmimi ask	Ndryshimi	Normae kërkuar
58	6,01	5,97	+0,01	6,11

 

a.       9.897,16$

b.      9.903,17$

c.       9.903,82$

d.      9.901,56$

e.       9.905,43$

 

1. Norma ekuivalente e bonos së thesarit që shitet me 9.453$ dhe ka edhe 173 ditë deri në maturim është

 

a.       11,54%

b.      12,21%

c.       12,04%

d.      11,38%

e.       12,15%

 

1. Çfarë nënkuptoni me karakteristikën e tregtueshmërisë të çertifikatave të depozitave?

 a.      Çertifikata e depozitës mund të shitet te një tjetër investitor, nëse mbajtësi i saj ka nevojë për likuiditet përpara afatit të maturimit.

b.      Norma e interesit e çertifikatës së depozitës është subjekt negocimi.

c.       Çertifikata e depozitës riinvestohet automatikisht në datën e maturimit.

d.      Norma e interesit e paguar për çertifikatat e depozitës ndryshon në varësi të normës së tregut.

 

1. Supozojmë që një investitor është duke analizuar investimin në: obligacione kompanie me normë kthimi 7,17% përpara aplikimit të taksës dhe në obligacione bashkiake me normë kthimi 5,93%. Cili do të ishte niveli i taksës që do ta linte investitorin indiferent në zgjedhjen e tij?

 

a.       15,4%

b.      23,7%

c.       39,5%

d.      17,3%

e.       12,4%

 

1. Një bono thesari ka normë diskonte 5,71, maturohet në 63 ditë. Cila do të jetë vlera e normës ekuivalente të bonos së thesarit?

 

a.       5,76%

b.      5,82%

c.       5,85%

d.      5,92%

e.       6,02%

 

1. Një bono thesari ka normë diskonte 5,71, maturohet në 63 ditë. Cila do të jetë vlera e normës efektive vjetore të bonos së thesarit?

 a.      5,98%

b.      5,82%

c.       5,91%

d.      5,85%

e.       5,94%

 

1. Diferenca ndërmjet çmimeve bid dhe ask

 

1. është komision i ndërmjetësit.
2. është e ardhura e siguruar nga tregtari në një transaksion.
3. është më e lartë për letra me vlerë më pak likuide në krahasim me letrat me vlerë më likuide.
4. Të gjitha pohimet e mësipërme.
5. Asnjë nga pohimet e mësipërme.

 

1. Bonot e thesarit paguajnë të ardhurën e zakonshme për investitorët e tyre në formën e

 

1. kuponit.
2. një vlerësimi të mundshëm të çmimit mbi çmimin me zbritje të blerjes.
3. bonot e thesarit nuk paguajnë interes.
4. dividendëve në para.

 

1. Pranimet bankare paraqiten në mënyrë më të saktë nga pohimi

 

1. pranimet bankare janë dokumente që përdoren në tregtinë ndërkombëtare.
2. pranimet bankare sigurojnë pagesën e shitësit por nuk sigurojnë blerësin e mallrave.
3. dy banka të ndryshme duhet të bashkëpunojnë për të krijuar një pranim bankar;
4. a dhe c.
5. Të gjitha pohimet e mësipërme.
6. Asnjë nga pohimet e mësipërme.

 

1. Cili nga pohimet e mëposhtme përfaqëson karakteristikat e letrave me vlerë të tregut monetar?

 

1. Janë të emetuara nga qeveria, bashkitë, kompani të mëdha të cilësuara si kompani të mira.
2. Të gjitha kanë afate maturimi 270 ditë ose më pak.
3. Të gjitha kanë risk të lartë të fuqisë blerëse.
4. a dhe b.
5. b dhe c.

 

1. Një bono thesari shitet me 9.600$ (V_n=10.000$) dhe ka maturim 180 ditë. Norma diskonte e bankës është 8%. Norma ekuivalente e bonos së thesarit do të jetë

 

1. 8,45%
2. 8%
3. 8,11%
4. Asnjë nga vlerat e mësipërme.

 

1. Një formë huamarrjeje afatshkurtër, e përdorur nga tregtarët e letrave me vlerë qeveritare, është

1. marrëveshja e riblerjes.
2. pranimi bankar.
3. letra tregtare.
4. eurodollarët.

 

1. Në llogaritjen e indeksit të portofolit të aksioneve me ponderim në bazë të vlerës do të ndikonte

 

a.       ndarja e aksioneve përbërëse të portofolit.

b.      bashkimi i aksioneve përbërëse të portofolit.

c.       ndryshimi i vlerës së portofolit si rezultat i ndryshimit të çmimit të aksioneve përbërëse të tij.

d.      Të gjitha pohimet e mësipërme.  Ushtrimet e kapitullit te dyte konsistojne ne dy qellime kryesore:

1. indekset dhe
2. normat e instrumentave te tregut monetar, domethene llogaritja e normes efektive vjetore-se, norma diskonte dhe norma ekuivalente. Studentet duhet te dine tre faktoret qe bejne dallimin midis tyre. Kujdes: HPR eshte norme periodike, e cila duhet te kthehet ne vjetore me qellim qe te krahasohet me normat e investimeve te tjera afatgjata, per shembull kur krahasojme bonot me obligacionet si alternativa investimi.
3. Per shembull ushtrimi 3 zgjidhet si me poshte:

  

a.       Cila letër me vlerë ofron një normë efektive më të lartë të kthimit:

§         Një bono thesari 3-mujore që shitet me 9.764$,V_n=10.000$;

§         Një bono thesari 6-mujore që shitet me 9.539$, V_n=10.000$.

b.      Llogarisni normën diskonte të bankës në secilën bono thesari.

 Zgjidhjea)      Bono thesari 3 mujore:  Bono thesari 6 mujore: BTh 3 mujore ka norme efektive tre kthimit me te larte se BTh 6 mujore. b)      Bono thesari 3 mujore: Bono thesari 6 mujore:   Ushtrimi 8. Duke u bazuar në të dhënat e ushtrimit 7 llogarisni: a.       Ndryshimin në përqindje për indeksin me pesha të barabarta të krijuar nga tre aksione A, B dhe C, duke supozuar që investimi në secilin aksion do të jetë i barabartë me 1.000.000$. Vlera e investimit total të investitorit në këtë portofol aksionesh është 3.000.000$.b.       Përqindjen e ndryshimit të çmimeve për secilin aksion në shembullin e mësipërm. Llogarisni mesataren aritmetike të këtyre ndryshimeve në përqindje.c.       Mesataren gjeometrike të ndryshimeve në përqindje, të përcaktuar në pikën (b). Komentoni diferencat në rezultatet e të tre kërkesave. Zgjidhjea)          

		Periudha T
Aksioni	Çmimi	Nr i aksioneve	Vlera e tregut
A	60	16,67	1.000.000
B	20	50	1.000.000
C	18	55,56	1.000.000
Totali			3.000.000

 

		Periudha T+1
Aksioni	Çmimi	Nr i aksioneve	Vlera e tregut
A	80	16,67	1.333.600
B	35	50	1.750.000
C	25	55,56	1.389.000
Totali			4.472.600

 b)           Përgjigjet ne pikat a) dhe b) janë pothuajse te barabarta. Kjo është normale, sepse ndërsa ne piken a) përfaqësohet ndryshimi ne përqindje i nje indeksi me ponderim te barabarte, ne piken b) aplikohet një peshe e barabarte aksioneve individuale ne llogaritjen e mesatares aritmetike. c)          Mesatarja gjeometrike eshte me e ulet se mesatarja aritmetike. Kjo sepse ndryshueshmëria e kthimeve ka nje efekt me te madh ne mesataren aritmetike se sa ne atë gjeometrike. Ushtrimi 9. 

Kompania	Çmimi			Aksione
	A	B	C	A	B	C
Dita 1	12	23	52	500	350	250
Dita 2	10	22	55	500	350	250
Dita 3	14	46	52	500	175	250
Dita 4	13	47	25	500	175	500
Dita 5	12	45	26	500	175	500

 a.       Llogarisni indeksin me ponderim në bazë të çmimit për ditët nga 1-5.b.       Cilat janë efektet që ndarja (bashkimi) i aksioneve ka në përcaktimin e indeksit të ditës pasardhëse?Zgjidhjea)      Dita I:                    Dita II:                    (përpara bashkimit) (pjesëtuesi i ri)Dita III:         (përpara ndarjes) (pjesëtuesi i ri)Dita IV:        Dita V:         b)      Meqenese eshte nje indeks me ponderim ne baze te cmimit, sa me i larte cmimi i aksionit aq me i madh ndikimi i ndryshimit te cmimit te ketij aksioni ne mesatare. Kur kemi ndarje (bashkim) aksionesh, pjestuesi i ri siguron qe vlera e re e indeksit te ngelet e njejte me vleren e indeksit perpara ndarjes (bashkimit). Efekti kryesor i ndarjes (bashkimit) te aksioneve eshte vetem ripozicionimi i madhesise se influences qe aksionet mund te kene ne percaktimin e indeksit. Per shembull, nje ndryshim 10% ne cmimin e aksionit B do te kete ndikim me te madh ne percaktimin e ndryshimit ne perqindje te indeksit ne diten e trete, pas bashkimit te aksioneve, se sa ndikimi ne diten e 2. Ushtrimi 10. Duke përdorur çmimet dhe sasinë e aksioneve të paraqitura në tabelën e ushtrimit 9: a.       Llogarisni indeksin me ponderim në bazë të vlerës të bazuar në 3 aksionet, për ditët nga 1-5, duke supozuar vlerën e tij fillestare të barabartë me 10.b.       Përcaktoni efektet e ndarjes apo tw bashkimit në përcaktimin e indekseve të ditës pasardhëse. Zgjidhje 

	Çmimi			Aksione
Kompani	A	B	C	A	B	C
Dita 1	12	23	52	500	350	250
Dita 2	10	22	55	500	350	250
Dita 3	14	46	52	500	175	250
Dita 4	13	47	25	500	175	500
Dita 5	12	45	26	500	175	500

 a)      Duke konsideruar si periudhe baze diten e pare llogarisim vleren e portofolit ne kete dite:Dita I:   Dita II:              Dita III:            Dita IV:            Dita V:           b)      Vlerat e tregut te letrave me vlere ngelen te pandryshuara nga ndarja (bashkimi) i aksioneve përbërëse te indeksit. Prandaj ndarja (bashkimi) nuk ushtron asnjë efekt ne indeks.  

NEA – Blog – Northern Epirus Association

 

http://www.nea.eu.tp

mailto:nea_info@aol.com

 Tema 4. Bazat Teorike tё Ekonomisё Ndёrkombёtare II II. 1. Avantazhet relative dhe perfitimet nga tregtia. Kendveshtrimi Rikardian Cmimi i tregtise se jashtme 

Ne analizen e leksionit te meparshem per teorine e avantazheve absolute te Smithit ne treguam se te dy vendet do te perfitonin nga tregtia nese do te specializoheshin ne prodhimin e atyre mallrave per te cilat kane avantazhe absolute. Arsyetimi mbi perfitimet e tregtise u bazua ne cmimet ekzistuese ne secilen ekonomi. Por kjo analize nuk i dha pergjigje nje pyetje shume te rendesishme: cili do te jete cmimi i transaksioneve te tregtise nderkombetare ndermjet mallrave? Bazuar ne analizen tone mund te themi me siguri te plote se cmimi nderkombetar i bukes ose pelhures do te jete nje shifer brenda kufijeve te percaktuar nga cmimet kombetare te tij. Me fjale te tjera, cmimi i nje malli do te ishte me i larte ose i barabarte me cmimin kombetar te vendit A dhe me i ulet ose i barabarte me ate te vendit B. Arsyeja per nje cmim te tille bazohet ne faktin qe: nese cmimi nderkombetar i bukes do te ishte me i ulet se cmimi ekzistues ne ekonomine A (qe gezon edhe avantazhin absolut te prodhimit te bukes) vendi A nuk do te tregtonte buke ne tregun boteror pasi do te dilte me humbje (cmimi do te ishte me i ulet se kosto e prodhimit). Ne nje rast te tille vendi A nuk do te prodhonte fare buke.

 

Nga ana tjeter, nese cmimi nderkombetar i bukes do te ishte me i larte se cmimi ekzistues ne vendin B, atehere kjo do te thoshte se vendi do te blente buken ne shtrenjte sesa sikur ta prodhonte vete, rrjedhimisht ai nuk do te blinte fare buke por do te prodhonte ate. Ne kete rast, tregtia nuk do te ndodhte dhe vendi A nuk do te mund te shiste buke ne vendin B. Pra, qe vendet te specializohen dhe tregtia te ndodhe duhet detyrimisht qe cmimi nderkombetar i nje malli te jete ndermjet cmimeve relative per kete mall ne te dy ekonomite. Se ku konkretisht do te vendoset ky cmim nderkombetar, varet nga konsiderata te tjera qe nuk rrjedhin nga avantazhet absolute si psh, aftesia e tregtareve per te negociuar cmime te favorshme, ndryshimet ne sjelljen e konsumatoreve ose preferencave te tyre, etj.

   Avantazhet krahasuese te Rikardos 

Teoria e Smithit, e cila ne pamje te pare duket sikur e argumenton arsyeshem tregtine e jashtme, ka nje te mete jo te vogel. Kjo teori nuk arrin te shpjegoje se si arijne te tregtojne mallra ne tregjet nderkombetare vendet qe nuk kane asnje avantazh absolut krahasuar me vendet e tjera?   

 

David Rikardo (1817) arriti t’i jape pergjigje kesaj pyetje ne vepren e tij “Parimet e ekonomise politike dhe te taksimit”. Rikardo e coi me tej teorine e Adam Smithit duke zbuluar teorine e avantazheve krahasuese. Sipas kesaj teorie te re te Rikardos dy vende, A e B, mund te perfitojne nga specializimi dhe tregtia nderkombetare edhe nese vendi A ka avantazh absolut ne prodhimin e te dy mallrave. Ne do te vazhdojme ti referohemi shembulit te tone sipas te cilit kemi nje ekonomi boterore me dy vende A e B dhe dy produkte. Eshte e lehte qe rezultatet e gjeneruara nga ky model i thjeshte te pergjithesohen per rastin kur do te kishim nje ekonomi nderkombetare shumekombeshe qe prodhon shume mallra.

 

Teoria e Rikardos eshte permbledhur ne te ashtequajturin ligjin e avantazheve krahasuese qe thote:

 “Nje vend perfiton nga tregtia duke eksportuar ato mallra dhe sherbime ne prodhimin e te cilave ai ka avantazhe krahasuese dhe duke importuar ato mallra dhe sherbime per te cilat ka avantazhe krahasuese me te vogla (ose e thene ndryshe ka disavantazhe krahasuese)”. 

Perpara se te vazhdojme me tej le te ndalemi per nje moment per te sqaruar konceptin e “avantazhit krahasues”. Themi se vendi A ka avantazh krahasues ne prodhimin e bukes kur vendi A ka avantazhin absolut ne prodhimin e te dy mallrave, por ka avantazhin absolut me te madhe ne prodhimin e bukes. Me fjale te tjera, vendi A i prodhon edhe buken edhe pelhurat me kosto me te ulet se vendi B, por diferenca e kostos (se prodhimit ne vendin A kundrejt vendit B) eshte me e madhe ne rastin prodhimit te bukes sesa ne rastin e prodhimit te pelhures.

 

Ne te njejten kohe, ne kete shembull, themi se vendi B ka avantazh krahasues ne prodhimin e pelhures kur vendi B ka disavantazh absolut ne prodhimin e te dy mallrave por ka disavantazh absolut me te vogel ne prodhimin e pelhures. Me fjale te tjera vendi B i prodhon edhe buken edhe pelhuren me kosto me te larte se vendi A, por diferenca e kostove ndermjet dy vendeve eshte me e vogel ne rastin e prodhimit te pelhures. 

 

Sipas ketij arsyetimi, ne nje bote me dy vende e dy mallra ne qofte se njeri nga vendet ka avantazh krahasues ne prodhimin e nje malli, vendi tjeter ka avantazh krahasues ne prodhimin e mallit tjeter. Ka vetem nje rast te vecante qe ben perjashtim nga ky regull i pergjithshem kur avantazh/disavantazhi absolute i nje vendi ne raport me nje vend tjeter eshte i njejte per te dy mallrat. E thene ndryshe diferenca e kostos se prodhimit ndermjet ventit A e B eshte e njejte per te dy mallrat. Ky rast ben perjashtim nga ligji i avantazheve krahasuese sepse nuk ka asnje avantazh te tille, rrjedhimisht ne kete rast perfitimet nga tregtia do te ishin te barabarta me zero.

 

Le te perdorim nje shembull te thjeshte per te ilustruar idene e Rikardos. Edhe ne kete rast do te supozojme nje bote me dy vende, konkretisht Japonine e Angline, dhe dy mallra – televizore e vere. Edhe ne kete rast do t’u permbahemi supozimeve te bera per teorine e Adam Smithit.  Supozojme se Japonia ka avantazh absolut ne prodhimin e te dy mallrave. Tabela 1 me poshte shpreh koston e televizoreve dhe te veres ne ore pune.

    Tabela 1

	Angli	Japoni
Televizore (1 cope)	75 ore	30 ore
Vere         (1 shishe)	2 ore	1 ore

  

Le te ndjekim te njejtin arsyetim sikurse edhe ne rastin e teorise se Smithit per te treguar se tregtia do te sillte perfitim reciprok. Sic mund te shihet edhe nga tabela Anglia ka disavantazh absolut ne prodhimin e te dy mallrave (te dy kane kosto prodhimi me te larte ne Angli se ne Japoni). Megjithate eshte e dukshme se Anglia ka nje disavantazh absolute me te vogel ne prodhimin e veres, sepse diferenca e kostove eshte vetem 2₤ – 1₤ = 1₤, kundrejt 75₤ – 30₤ = 35₤ ne rastin e televizoreve. Ne kete rast, themi se Anglia ka nje avantzh krahasues ne prodhimin e veres. Anasjelltas mund te themi se Japonia ka avantazh krahasues ne prodhimin e televizoreve, pasi eshte pikerisht ne prodhimin e televizoreve qe Japonia ka nje avantazh absolute me te madh sipas llogaritjeve me larte.  

 

Ne keto kushte Japonia do te prodhoje dhe eksportoje televizore duke plotesuar nevojat per vere permes importeve angleze, ndersa Anglia do te prodhoje dhe eksportoje vetem vere dhe do te plotesoje nevojat per televizore me importe nga Japonia. Sipas teorise se Rikardos secili vend do te specializohet ne prodhimin e atij malli per te cilin ka avantazh krahasues dhe me pas vendet do te tregtojne ndermjet tyre.

 

Cilat jane arsyet qe do te shtyjne keto vende te specializohen e te tregtojne ndermjet tyre? Pergjigjen mund ta gjejme fare mire te cmimi i veres dhe televizoreve ne tregun nderkombetar. Sipas llogjikes se perdorur me lart:

 

cmimi i televizoreve ne tregun nderkombetar do te jete:

 

30 shishe per TV ≤ Cmimi nderkombetar _TV  ≤ 35 shishe per TV

 

dhe cmimi i veres ne tregun nderkombetar do te jete:

 

1/35 TV per shishe ≤ Cmimi nderkombetar _Vere  ≤ 1/30 TV per shishe

  

Per hir te thjeshtesise, le te supozojme se oferta dhe kerkesa ne tregun nderkombetar e vendosin cmimin e televizoreve 32 shishe vere = 1 televizor. Cmimin relativ i televizoreve ne Angli eshte 35 shishe vere, qe do te thote se per cdo televizor te prodhuar anglezet duhet te sakrifikojne 35 shishe vere. Nese e blejne televizorin ne tregun nderkombetar atehere ata do te sakrifikojne vetem 32 shishe. Rrjedhimisht Anglise i del me me leverdi te prodhoje vetem vere dhe te blej televizore te prodhuar ne Japoni per 32 shishe vere, ne kete rast do te kete nje televizor dhe do ti mbeten 3 shishe vere

(35 – 32 = 3). Anglia ka leverdi specializimi ne prodhimin e veres dhe nga tregtia.

 

Ndersa cmimi relativ i televizoreve ne Japoni eshte 30 shishe vere, qe do te thote se japonezet mund te marrin 30 shishe vere per cdo televizor qe nuk prodhojne. Megjithate nese e prodhojne televizorin dhe ia shesin ate Anglise do te marrin ne kembim 32 shishe vere, pra dy me shume sesa kur e prodhojne vete veren (32 – 30 = 2). Japonia ka gjithashtu leverdi nga specializimi ne prodhimin e televizoreve dhe nga tregtia. Kjo eshte pikerisht ajo cfare Rikardo zbuloi.

 Tashme do ta plotesojme shembullin duke shtuar parane dhe kursin e kembimit. Le te masim cmimin e mallrave ne paund anglez per mallrat e tregtuar ne Angli dhe ne jen per mallrat e tregtuar ne Japoni. Gjithashtu, do te supozojme per thjeshtesi se kursi i kembimit ndermjet jenit e paundit eshte 500 qe do te thote 500¥ = 1₤ dhe paga per ore pune (do te thote nje ore pune pavaresisht nga fakti se cfare prodhon televizorin apo veren) jane 2₤ dhe 1500¥ respektivisht ne Angli dhe Japoni[1].  

Kostot e te dy produkteve ne monedhen origjinale per secilin vend jepen ne tabelen 2 me poshte. Me pas keto kosto jane konvertutar nje nje monedhe te vetme, ne rastin tone ne ₤, duke perdorur kursin e kembimit per te lehtesuar krahasimin.

 Tabela 2

	Anglia	Japonia
Televizore (1 cope)	150 ₤	45.000 ¥
Vere         (1shishe)	4 ₤	1500 ¥

  Konvertojme cmimet japoneze ne paund me kursin e kembimit si meposhte: 

 per televizoret e prodhuar ne Japoni dhe     per veren e prodhuar ne Japoni

 Tabela 3

	Anglia	Japonia
Televizore (1 cope)	150 ₤	90 ₤
Vere         (1shishe)	4 ₤	3 ₤

 

Le te ndjekim te njejtin arsyetim sikurse edhe ne rastin e teorise se Smithit per te treguar se tregtia do te sillte perfitim reciprok. Sic mund te shihet edhe nga tabela 2 Anglia ka disavantazh absolut ne prodhimin e te dy mallrave (te dy kane kosto prodhimi me te larte ne Angli se ne Japoni). Por, eshte e dukshme se Anglia ka nje disavantazh absolut me te vogel ne prodhimin e veres, sepse diferenca e kostove eshte vetem 4₤ – 3₤ = 1₤, kundrejt 150₤ – 90₤ = 60₤ ne rastin e televizoreve. Ne kete rast themi se Anglia ka nje avantazh krahasues ne prodhimin e veres. Anasjelltas mund te themi se Japonia ka avantazh krahasues ne prodhimin e televizoreve, pasi eshte pikerisht ne prodhimin e televizoreve qe Japonia ka nje avantazh absolut me te madh sipas llogaritjeve me lart. Po sipas llogjikes se deritanishme, cmimi i televizoreve ne tregun nderkombetar do te jete:

 

90₤ ≤ Cmimi nderkombetar_TV ≤ 150₤

 

dhe cmimi i veres ne tregun nderkombetar do te jete:

 

3₤ ≤ Cmimi nderkombetar _Vere  ≤ 4₤

 

Cfare do te ndodhte nese cmimi nderkombetar i televizoreve do te ishte 80₤? Ne kete rast cmimi do te ishte me i ulet se kosto e prodhimit te televizoreve ne te dy vendet. Ne nje rast te tille, pavaresisht nga vendi i prodhimit tregtia e televizoreve do te dilte me humbje, dhe rrjedhimisht Japonia dhe Anglia do te ndalonin prodhimin e tyre.

 

Le te kthehemi te shembulli yne dhe per thjeshtesi te supozojme se cmimi nderkombetar i televizorit eshte 120₤ dhe ai i veres eshte 3.5₤/ shishe. A do t’i leverdiste Japonise t’i prodhonte te dy mallrat ne Japoni meqenese kosto e prodhimit ne Japoni (shprehur ne paund) eshte me e ulet per te dy mallrat?

 

Nese Japonia nuk prodhon nje televizor do te fitonte 30 shishe vere per nje total prej 105₤ (3.5₤ per shishe x 30 shishe). Ne te kundert, nese Japonia e prodhon nje televizor dhe e shet ne tregun nderkombetar do te fitonte 120₤ te cilat mund t’i perdorte per te blere 34.3 shishe vere (120₤ / 3.5₤ per shishe) qe do te thoshte nje fitim neto prej 34.3 – 30 = 4.3 shishe vere me shume sesa po ti prodhonte vete. Megjithese ka kosto absolute me te ulet per prodhimin e te dy mallrave Japonia do te perfitonte me shume nese specializohej ne prodhimin e televizoreve dhe i tregtonte me pas ato per vere angleze. Perseri, ja ku provohet teoria e Rikardos.

 

Kjo teori qendron me themel te shume prej teorive moderne te tregtise nderkombetare. E njejta gje mund te thuhet per Angline. Provojeni vete te nxirni rezultatin per veren.  

 

Analiza a fundit me cmimet e shprehura ne vlera monetare tregon qarte si efektet e ndryshimit te kursit te kembimit mbi tregtine e jane te medha. Nese supozojme se paundi anglez zvleresohet (humbet vlere kundrejt monedhes japoneze) deri ne nivelin 1₤ = 100¥, tabela 3 do te transformohej si me poshte:

 Tabela 4

	Anglia	Japonia
Televizore (1 cope)	150 ₤	450 ₤
Vere         (1shishe)	4 ₤	15 ₤

 

Ne keto kushte do te kishim nje situate krejt tjeter ku Anglia do te kishte avantazhe krahasuese ne prdhimin e televizoreve dhe Japonia ne prodhimin e veres. Ju mund te gjeni nje cift cmimesh qe e provon kete fakt.

      II.2. Pikepamje moderne mbi tregtine nderkombetare i.                    Pikpamja neoklasike e Heckscher-Ohlin 

Fillimet e shekullit te 20-te sollen teori te reja mbi tregtine nderkombetare. Ne fillim Heckscher (1919) e me pas studenti i tij Ohlin[2] (1933) arriten te shpjegonin burimin e avantazheve krahasuese. Ndersa ekonomistet klasike e kuptuan se diferencat ne produktivitetin e punes ndermjet ekonomive qendronin ne themel te avantazheve krahasuese, ata nuk ishin te afte te shpjegonin keto diferenca ne produktivitet. Ne te kundert, Heckscher-Ohlin arriten te shpjegojne diferencat ne produktivitetin e punes[3] me ndryshimet ne perpjestimet e faktoreve te prodhimit ndermjet ekonomive. Sipas tyre, raportet e ndryshme fuqi punetore-kapital-burime natyrore ndermjet ekonomive te ndryshme dhe intensiteti relativ i perdorimit te tyre jane shkaqet kryesore te diferencave ne produktivitet. Psh: Ekonomite perendimore qe kane nje koncentrim te larte kapitali, me fjale te tjera kapitali ka nje peshe me te madhe ne prodhim se fuqia puntore, kane produktivitet me te larte se ekonomite e Afrikes qe kane shume fuqi punetore e pak ose aspak kapital. Kjo ben qe ekonomite perendimore te kene avantazhe krahasuese ne tregtine e jashtme kundrej ekonomive afrikane. E njejta gje mund te thuhet per ekonomite e Gjirit Persik te cilat jane shume te pasura me burime naftembajtese, dhe kane nje kosto shume te ulet shfrytezimi krahasuar me burimet e tjera boterore. Rrjedhimisht, kjo pasuri ne burime natyrore i jep avantazhe krahasuese ekonomive te vendeve te Gjirit kundrejt pjeses tjeter te botes ne tregtimin e hidrokarbureve. Se fundi, mos harroni Kinen. Kina ka nje fuqi shume te madhe punetore dhe shume te lire krahasuar me vendet e zhvilluara perendimore. Rrjedhimisht thuhet se Kina ka avantazhe konkuruese ne te gjithe ato industri qe kane kerkese te madhe per fuqi puntore. Pikerisht egzistenca e ketij avantazhi konkurues ka sjelle rritjen e investimeve te ekonomive te zhvilluara ne Kine dhe rritjen e eksporteve kineze ne boten e zhvilluar.

 ii.      Te gjithe teorite e trajtuara deri ne kete pike arijne te shpjegojne motivet e tregtise nderkombetare bazuar ne diferencat ne produktivitetin e punes ndermjet vendeve te zhvilluara e atyre ne zhvillim. Megjithate, eshte shume interesant fakti qe shumica e transaksioneve te tregtise nderkombetare zhvillohet edhe ndermjet vendeve te zhvilluara. Keto vende nuk kane diferenca te dukshme ne produktivitetin e punes, ato kane te njejten teknologji/ shkalle te perdorimit te kapitalit. Nese te gjitha keto pohime jane te verteta, atehere teoria e Heckscher-Ohlin nuk arrin te shpjegoje se cfare i shtyn keto ekonomi te tregtojne me njera-tjetren. Cilat jane arsyet e tregtise? Paul Krugman i eshte pergjigjur kesaj pyetje duke ju referuar teorise se ekonomizimeve te shkalles[4]. Sipas kesaj teorie, per procese te vecanta prodhimi, rritja e sasise te mallit te prodhuar sjell uljen e kostos per njesi.  

Me poshte eshte nje shembull per te ilustruar kete teori:

 

Imagjinoni nje ekonomie boterore me dy vende A e B, qe prodhojne e konsumojne vetem dy produkte, vere e buke. Te dy ekonomite kane te njejtat karakteristika, rrjedhimisht nuk paraqesin avantazhe konkuruese. Te dy ekonomite prodhojne njekoheshisht te njejtat sasi buke edhe vere respektivisht X dhe Y. Kosto e prodhimit eshte identike per te dy ekonomite: buke 2$ per njesi dhe kosto e veres eshte 4$ per njesi. Sipas Rikardos, ne mungese te avantazheve konkuruese, ne nje situate e tille nuk ka vend per tregtine nderkombetare. Por Krugman shton se, nese ekonomia A prodhon vetem buke per te permbushur nevojat e te dy vendeve se bashku, 2X ne total, kosto e prodhimit zbret ne 1$ per njesi. Ne te njejten menyre nese ekonomia B prodhon vetem vere per te permbushur nevojat e te dy vendeve sebashku, 2Y ne total, kosto e prodhimit te veres zbret ne 2$ per njesi. Ulja e kostos do te sjelle dhe uljen e cmimit, rrjedhimisht ne kete rast te dy ekonomite kane nxitje te specializohen ne prodhimin e njerit prej artikujve, sepse specializimi sic e pame do te sillte uljen e kostos se prodhimit. Me pas, keto ekonomi mund te tregtojne me njera tjetern duke kursyer keshtu ne total 1$ per cdo njesi buke te konsumuar dhe 2$ per cdo njesi vere te konsumuar. Tregtia do te kishte nje rezultat neto pozitiv per te dy ekonomite.

 

Teori te tjera te cilat dalin jashte kuadrit te percaktuar nga avantazhet konkuruese jane:

 

• Teorite e ciklit jetesor te produktit, te cilat shpjegojne dinamiken e avantazheve konkuruese ose e thene ndryshe kalimin e ketyre avantazheve nga nje vend ne nje tjeter.

 

• Teorite e tregtise brenda degesore qe shpjegon tregtine nderkombetare me rritjen e kerkeses per varietete te ndryshme te te njejtit produkt;

 

Fund (leksioni i dyte i tregtise nderkombetare)

---

[1] Paga eshte me e larte ne Japoni gje qe reflekton produktivitet me te larte te punes ne Japoni sesa ne Angli.

[2] Fitues i cmimit Nobel ne Ekonomi.

[3] Produktiviteti i punes mund te perkufizohet si totali i prodhimit (ose vlera ekonomike) e prodhuar nga nje njesi fuqi puntore brenda nje periudhe kohe te caktuar (psh ne nje ore).

[4] Ekonomia e shkalles i referohet fenomenit kur rritja e prodhimit te nje produkti te caktuar shoqerohet me uljen e kostos se prodhimit per njesi. Ky fenomen mund te verehet veten me procese prodhimi te vecanta.

NEA – Blog – Ekonomia – Northern Epirus Association

  

http://www.nea.eu.tp

mailto:nea_info@aol.com

  Tema 3. Bazat Teorike tё Ekonomisё Ndёrkombёtare I   I. Ndervaresia ekonomike ndermjet vendeve 

Tregtia nderkombetare eshte rrjedhim i ndervaresise ekonomike mbidis vendeve te ndryshme. Tregtia nderkombetare eshte nje dege e vecante e ekonomiksit dhe si e tille kjo dege merret me studimin e problemit te perhershem ekonomike qe eshte: shperndarja eficente e burimeve ekonomike (me fjale te tjera te faktoreve te prodhimit perfshire ketu burimet natyrore, burimet njerezore perfshire edhe kapitalin human, teknologjine) te kufizuara ne nevojat dhe deshirat e pakufizuara, pare nga kendveshtrimi i ekonomise boterore. Tregtia nderkombetare permes kembimeve tregtare te mallrave, sherbimeve apo vete burimeve ekonomike mundeson shperndarjen e ketyre burimeve te kufizuara ndermjet vendeve. Tregtia mundeson specializimin e vendeve ne prodhimin e mallrave apo sherbimeve te caktuara. The gjithe e dime se vererat me te mira vije nga Italia apo Franca, makinat lluksose prodhohen ne Germani, dhe lodrat plastike vijen nga Kina. Mos valle ka nje mareveshje nderkombetare qe percakton se cfare do te prodhoje nje vend? Natyrisht qe jo, eshte pikerisht tregtia nderkombetare qe mbi bazen e burimeve dhe avantazheve qe zoteron nje vend percakton ndarjen nderkombetare te punes dhe te produkteve, duke e specializuar cdo vend ne prodhimin e atyre mallrave dhe sherbimeve qe mund te prodhoje me lire me me cilesi me te larte krahasuar me vendet e tjera te botes.

 

Tregtia nderkombetare, me fjale te tjera shkembimet tregtare te mallrave dhe sherbimeve ndermjet vendve realizohen me ndihmen e parase. Tregtia nderkombetare realizohet kryeshisht ne monedhat e ekonomive te medha qe jane pranuar gjeresisht si mjete nderkombetare pagesash, ose ne metale te cmuara. Si shembull mund te merren Dollari Amerikan, Euro, Yen-i Japonez, ari, argjendi etj, te cilat tergtohen ne tregjet valutore nderkombetare mbi bazen e ofertes dhe kerkeses per secilen monedhe. Rrjedhimisht vlera e monedhes se nje vendi kundrejt monedhave te permendura me larte, ka nje ndikim te madh mbi aftesine e ketij vendi per te tregtuar me vendet e tjera.

 

Tregtia nderkombetare ndalet ne analizen e shkaqeve qe shtyjne vendet te angazhohen ne transaksionet tregteare dhe perfitimet qe rrjedhin nga keto shkembime tregtare. Analiza e kurseve te kembimit dhe levizjeve te kapitalit trajtohet nga financat nderkombetare dhe ekonomiksi monetar. Ky leksion do te fokusohet ne teorite dhe modelet baze qe shpjegojne tregtine nderkombetare te mallrave dhe sherbimeve.

 

E perbashkta e teorive te tregtise nderkombetare eshte se ato perpiqen te shpjegojne shkaqet qe shtyjne vendet te tregtojne, drejtimin e levizjes se mallrave dhe sherbimeve, dhe te analizojne pasojat dhe perfitimet qe rrjedhin nga tregtia. Teorite e para per tregtine nderkombetare jane shfaqur ne shekullin e 17 gjate epokes se merkantilizmit ne Evrope dhe kane evoluar me tej me teorite e Adam Smithit, Rikardos deri ne ato te kohrave moderne.

   II. Transaksionet e tregetise nderkombetare  II. 1. Teoria merkantiliste. 

Pikpamja merkantilise lindi ne evropen e shekujve te 17-18 dhe perkon me periudhen e lindjes dhe konsolidimit se shteteve evropian sic i njohim ne sot. Rrjedhimish ajo eshte ndikuar nga konteksti historik dhe karakteristikat ekonomiko sociale te periudhes. Shkembimi nderkombetar i mallrave sherbimeve mundesohej nga pagesat ne metale te cmuara. Pasuria kombetare e nje vendi matej nga saia e metaleve te cmuara qe zoterone vendi. Rrjedhimisht tregtia konsiderohej si nje menyre per te rritur rezervat e arit dhe te metaleve te tjera te cmuara, te cilat perfaqsonin potencialin ekonomik e ushtarak te kombeve.  

 

Merkantilistet e shikonin boten nje vend me burime te kufizuara ekonomike dhe Ari. Roli i tregtise nderkombetare ishte te shperndante kete inventar te kufizuar te pasurive boterore ndermjet shteteve. Rrjedhimisht sipas tyre tregtia nderkombetare perfaqesonte nje aktivitet ekonomik me me rezultat neto zero, ajo qe fitohej nga nje shtet duhej detyrimisht te ishte humbja e nje shteti tjeter. Menyra e vetme per te fituar ishte ne kuriz te shteteve te tjera. Per kete arsye nacionalizmi ishte vendosur ne qender te fillozofise se tregtise nderkombetare te asaj periudhe. 

 

Mekanizmi i suksesit sipas teorise merkantiliste ishte nxitja e eksoprtve dhe kufizimi i importeve. Bilancet tregtare pozitive perfaqesonin jo vetem te vetmen menyre per rritjen e rezervave te arit, por njekohesisht i sherbenin rritjes ekonomike te prodhimit dhe uljes se papunesise ne vend. Proteksionizmi perbente tiparin kryesor dallues te teorise ekonomike te merkantilisteve. Ne funksion te rritjes se fuqise ekonomike dhe portencialit ushtarak te shtetit, merkantilistet jo vetem qe ushtronin nje kontroll te rrepte mbi importet por gjithashtu kerkonin edhe nje nderhyrje te gjere te shtetit dhe kontroll te vazhdueshem ne aktvitetin ekonomik te vendit. Sipas tyre vetem ne kete menyre burimet e kufizuara ekonomike do te orientoheshin nga prodhimi i mallrave te eksportit. Thomas Maltus (1571-1541) eshte nje prej perfaqsuesve me te spikatur te merkantilizmit. Ne vepren e tij “Thesari in Anglise the Tregtia e Jashtme” ai shkruan: “cdo vit tu shesim me shume te huajve nga sa blejme prej tyre. Sepse …pjesa e eksporteve, e cila nuk kthehet tek ne ne formen e importeve, domosdoshmerisht do te sjelle ne vend metale te cmuara…”

 

Teoria merkantiliste nuk sheh perfitime nga tregtia nderkombetare sepse ajo fokusohet vetem ne nje ekonomi dhe nuk arrin te vleresoje perfitimet globale nga tregtia nderkombetare. Arsyeja per kete eshte se merkantilistet nuk arriten te kuptojne avantazhet konkuruese qe mund te zoteroje nje vend ne prodhimin e mallrave dhe sherbimeve te vecanta ne raport me vendet e tjera. Megjithese perfaqeson nje doktrine te vjeter dhe vetem pjeserisht te sakte, principet baze the merkantilizmit vazhdojne te jete pjese realitetit ekonomik edhe ne ditet tona te emruara si teori neomerkantiliste. Pikpamjet merkantiliste rishfaqen me adoptimin ose forcimin e politikave proteksioniste per kufizimiin e importeve dhe nxitjen e eksporteve. Politika te tilla u vune re ne fillimet e shekullit te 20-te dhe jane nje nga shkaqet kryesore te krizes ekonomike boterore ne fillim te viteve 1930. Politikat merkantiliste te periudhes ndikuan ne rritjen e papunesise dhe renien e prodhimit ne shkalle boterore. Ne te kundert vecanerisht qe prej viteve 1990 tregtia nderkombetare dhe krijimi i ekonomise globale e ka lehtesuar dukshem effektet negative te renies se prodhimit dhe papunesise (cikleve te biznesit). Ky fenomen eshte vene re se fundi gjate gjysmes se pare te viteve 2000. Rritja ekonomike dhe e konsumit e verejtur ne ekonomine Amerikane, e shprehur ne rritjen e kerkeses per importet nga Evropa dhe Japonia, mbajti gjalle ekonomite e Evropes dhe Japonise te cilat po perjetonin nje periudhe te renies ekonomike. Po ne te njejten menyre, kerkesa e larte e ekonomise amerikane per importe kineze ka nxitur rritje te larte ekonomike ne Kine.  Keto jane disa avantazhe nga tregtia nderkombtare qe merkanitlistet nuk ishin te afte ti shihnin.

 

Ne ditet tona merkantilizmi mund te verehet ne zbatimin e politikave proteksioniste te Bashkimit Europian per produktet bujqesore. Politika te tilla qe synojne permiresime te bilanceve afatshkurter te bilanceve tregtare qofte edhe per dege te caktuara te ekonomise, kane efekte negative sepse bejne nje shperndajne ineficente te burimet ekonomike. Evolimi i pikepamjeve ekonomike mbi tregtine nderkombetare me teorite e Smithit e te rikardos e evidenton kete fakt shume qarte. 

  II. 2. Adam Smithi dhe Teoria e Avantazheve Absolute 

Pikpamjet merkantiliste filluan te kritikohen ne mesin e shekullit te 18-te. Ekonomistet e asaj periudhe arriten te kuptonin se mireqenia e nje kombi nuk varet sasia e metaleve te cmuara ne zoterim por nga sasia e mallrave dhe sherbimeve qe ato mund te blejne. Akumulinmi i vazhdueshem i metaleve te cmuara nga nje vend do te conte ne rritjen e cmimeve ne kete vend[1]. Rritja e cmimeve do te riste cmimet e eksportit dhe do te ulte ato te importit. Rrjedhimishrt bilanci tregtar do te ishte negativ dhe do te conte ne pakesimin e rezervave te arit te akumuluar. Pra perfitimet e merkantilizmit nuk mund te jene vecse te perkohshme.

 

Adam smithi kritikoi tezen merkantiliste sipas te ciles tregtia nderkombetare ishte nje loje ne rezultat zero. Smithi arsyetoi se nese vera prodhohet me kosto me te ulet ne Itali dhe buka prodhohet me kosto me te ulet ne France atehere do te ishte e arsyshme qe vera te prodhohej vetem ne Itali ndersa buka te prodhohej vetem me France. Me pas Franca mund te importoje vere italiane dhe te eksportoje buke ne Itali e anajlltas. Keshty te dy vendet do te konsumojne dhe buke dhe vere. Meqense mallrat prodhohen me kosto me te ulet, prodhimi i perbashket i bukes dhe veres do te ishte me i larte sesa me rastin kur te dy vendet do te prodhonin buke dhe vere. Rrjedhimisht konsumi do te ishte me i larte ne secilin vend dhe te dy vendet do te perfitonin nga tregtia. Me fjale te tjera nese vendet do te specializohen ne prodhimin e atyre mallrave per te cilat kane nje produktivitet te larte, produkti i pergjithshem boteror do te rritet qe do te thote me shume mallra e sherbime per tu shperndare. Tregtia nderkombetare mundeson shperndarjen e ketyre mallrave dhe sherbimeve per konsum ne te gjithe vendet e botes. 

 

Ideja e Smithit mbeshtetet ne nje argument shume te thjeshte intuitiv qe thote se vendet hyjne ne maredhenie tregtare me vulnetin e tyre te lire. Rrjedhimit ato duhet te perfitojne nga ekonomia tregtare perderisa angazhohen ne tregti reciproke. Nese nuk do te shihnin fitim ne kete aktivitet, ato nuk do te tregtonin.

 

Pertej ketij fakti intuitiv, Adam Smithi i mbeshteti idete e tija mbi argumente te forta teorike. Sipas tij tregtia mbidis dy vendeve bazohet ne avantazhet absolute. Kjo teori thote se: ne qofte se nje vend A mund te prodhoje nje mall me nje kosto me te larte (me shtrenjte) sesa prodhohet ne ne vendin B, atehere do te ishte me mire ta blente kete mall nga vendi B ne kembim te produkteve te tij qe kane avantazh absolut (qe prodhohen me lire ne vendin A sesa ne Vendin B) kundrejt vendit B.

 

Nje vend thuhet se ka avantazh absolut ne prodhimin e nje produkti, nese kostoja e prodhimit te ketij produkti ne kete vend eshte me e ulet se kostoja e prodimit ne vendet e tjera. Shfrytezimi i avantazheve absolute do te bente qe vendet te specializoheshin ne prodhimin e atyre produkteve per te cilat gezojne avantazh absolut dhe me pas mund te kembejne keto produkte ndermjet tyre per te arritur konsumion e deshiruar te mallrave dhe sherbimeve. Ne kete rast secili vend to te shfrytezoje burimet e veta ne menyren me eficente, duke sjelle si rezultat rritjen e prodhimit te pergjithshem boteror. Rritja e prodhimit do te ishte perfitimi nga specializimi i cili mund te shperndahet ndermjet vendeve permes tregtise nderkombetare. Sipas ketij parimi Adam Smith argumentoi se tregtia e lire nderkombetare eshte nje loje me fitim pozitiv, prej te ciles te gjithe vendet mund te perfitojne duke u specializuar.

 

Teoria e avantazheve absolute pati nje implikim kryesor per rolin e shtetit ne ekonomi. Smith dhe pasuesit e tij e kritikuan rrepte kontrollin e shtetit mbi jeten dhe vendimet ekonomike. Kontrolli i shtetit mbi ekonomine u zevendesua me parimin e tregtise se lire qe kerkon ti lere dore te lire tregut (me fjale te tjera kerkeses dhe ofertes per mallra e sherbime) ne percaktimin produkteve e sasise te prodhuar. Roli i shtetit u kufizua ne minimum.

 

Le te ndjekim nje shembull analitik per te bere me te qarte idene Smithit per avantazhet konkuruese. Le te supozojme nje bote me dy vende A e B, te cilat prodhojne e konsumojne vetem dy produkte buke dhe pelhure. Te dy produktet prodhohen vetem me forcen e krahut (e thene ndryshe ne kete rast kemi supozuar vetem nje faktor prodhimi qe eshte fuqia puntore). Kosto e prodhimit per cdo njesi ekstra buke dhe pelhure nuk ndryshon[2] dhe tregjet e bukes dhe te pelhures jane tregje konkuruese. Supozojme se vendi A ka avantazh absolut ne prodhimin e bukes dhe vendi B ka avantazh absolut ne prodhimin e pelhures sipas Tabeles 1 me poshteme ku kostot e prodhimit jane shprehur ne ore pune per nesi prodhimi.

  

    Tabela 1

 

	Kosto ne ekonomine A	Kosto ne ekonomine B
Buke ne cope	1 ore	3 ore
Pelhure ne m2	4 ore	1.5 ore

 

Ne fillim do te supozojme se nuk ka mundesi per te tregtuar ndermjet ketyre dy vendeve. Sipas ketij supozimi njerzit ne secilen ekonomi do te prodhojne dhe do te tregtojne brenda vendit te tyre buke per perlhure dhe anasjelltas. Vlera e nje buke ne ekonomine A do te percaktohet nga cmimi relativ i bukes ne raport me pelhuren. Per shembull cmimi relativ i bukes (me fjale te tjera cmimi i 1 buke bukes i shprehur ne m² pelhure ne vendin A do te jete i barabarte me raportin e kostave respektive te prodhimit. Keshtu mjafton te pjestojme koston ne ore pune te nje njesi buke (1 cope) buke me koston ne ore pune te nje njesi pelhure (1 m²) si me poshte

 

 

Sipas ketij parimi cmimet relative do te jene sipas tabeles 2 me poshte

  

Tabela 2

 

	Kosto ne ekonomine A	Kosto ne ekonomine B
Buke	0.25 m2/cope	2 m2/cope
Pelhure	4 cope/ m2	0.5 cope/ m2

 

Sipas tabeles 2, buka eshte me e lire (ka cmim relativ me te ulet) ne vendin A se ne ate B.  e thene me fjale te tjera buka ka kosto me te ulet prodhimi ne vendin A, ose vendi A ka avantazh absolut ne prodhimin e bukes kundrejt vendit B. Ne te kundert pelhura eshte me e lire ne vendin B ose ndryshe ka cmim relativ me te ulet, pra vendi B ka avantazh absolut ne prodhimin e pelhures. Pikerisht diferenca a cmimeve relative perben edhe bazen per te tregtuar.

 

Le ta nisim analizen e tregtise sipas ketyre cmimeve. Nje tregtar pelhure qe deshiron te bleje buke ne vendin A do te duhet te jepte 0.25 njesi pelhure per 1 buke. Por nese ka mundesi te shese kete 1 buke ne vendin B do te fitonte 2 m² pelhure. Pra nese do te mundesonim tregtine ndermjet vendeve tregtari i pelhures do te fitonte 1.75 m² pelhure nga tregtia e supozuar. Kjo ndodh sepse vendi A ka avantazh ne prodhimin e bukes, por qe ky avantazh te materializohet duhet qe te dy vendet te tregtojne.

 

Ne vendin B qe ka nje avantazh absolut ne prodhimin e pelhures. Per te marre 1 m² pelhure duhet te japesh 0.5 buke. Nese e shet kete 1 m² pelhure ne vendin A do te perfitohen 4 buke. Rjedhimisht perfitimi nga tregtia e supozuar do te ishte 3.5 buke. Konkluzioni eshte se te dy palet do te perfitonin nga tregtia.

 

Nje menyre tjeter per te pare perfitimet nga tregtia eshte analiza e sasive te prodhuara dhe te konsumuara nga te dy vendet sebashku ne rastin kur tregtia nuk ekziston dhe ne rastin kur vendet A dhe B lejohen te tregtojne. Per kete qellim do te bazohemi ne tabelen 1 dhe do te bejme supozimet si me poshte:

 

1. secili vend punon 24 ore pa pushim.
2. secili vend punon 12 ore per prodhimin e bukes dhe 12 ore per prodhimin e pelhures.

 

Ne rastin kur vendet A e B nuk tregtojne sipas supozimeve te mesiperme dhe bazuar ne tabelen 1, vendi A prodhon 12 buke dhe 3 m² pelhure ndersa vendi B gjate nje dite prodhon 4 buke dhe 8 m² pelhure. Keshtu prodhimi dhe konsumi boteror i bukes eshte 16 cope (12 + 4) dhe 11 m² pelhure (3 + 8).

 

Tani le te supozojme se tregtia ndermjet vendeve A e B lejohet. Ne kete rast secili vend do te specializohet ne prodhimin e atij malli per te cilin ka avantazh absolut. Sipas tabelave 1 e 2, A do te specializohet ne prodhimin e bukes, B do te specializohet ne prodhimin e pelhures e me pas mund te tregtojne ne menyre qe te dy vendet te konsumojne secilin nga mallrat. Ne kete rast vendi A do te mund te prodhonte 24 buke ne dite dhe vendi B do te prodhonte 16 m² pelhure. Pra ne kete rast prodhimi boteror dhe rrjedhimisht edhe konsumi boteror eshte 24 buke dhe 16 m² pelhure.

 

Duke krahasuar te dy rastet mund te shihet qarte se me lejimin e tregtise dhe specializimit nderkombetar te punes, prodhimi dhe konsumi boteror i bukes ritet me 8 cope ndersa ai i pelhures me 5 m². Avantazhet e tregtise jane te dukshme.

 

Ekonomia boterore ofron shembuj te shumte qe ilustrojne avantazhet absolute te tregtise nderkombetare sipas teorise se Adam Smithit. Per shembull, thjesht si rezultat i pozicionit gjeografik Brazili ka avantazh absolut ne prodhimin e bananeve, ndersa Kanadaja ne prodhimin e grurit. Ne keto kushte duke u specializuar ne prodhimin e atrikujve per te cilat kane avantazhe, perkatesisht prodhimin e bananeve dhe grurit, Brazili dhe Kanadaja shkembejne tepricat e prodhimit dhe perfitojne nga tregtia.

 

Nje shembull tjeter eshte Kina me krahun e lire te punes. Ekonomia Kineze ofron avantazhe konkuruese ne prodhimin e atyre produkteve te cilat kerkojne pak capital dhe shume fuqi puntore si per shembull, lodrat plastike, veshjet etj. Rrjedhimisht te gjithe vendet e zhvilluara i blejne keto artikuj nga Kina duke u specializuar ne prodhimin e produkteve qe kerkojne me shume capital e teknologji.

     

http://www.nea.eu.tp

mailto:nea_info@aol.com

 

---

[1] Kjo sepse per te njejten sasi mallrash ne ekonomi do te kishte me shume metale te cmuara.

[2] Kjo do te thote qe nese prodhimi I bukes se trete kerkon nje ore pune edhe prodhimi I bukes se katert kerkon per seri nje ore pune, buka e peste do te prodhohet gjithashtu per nje ore e keshtu me radhe per buken e gjadhte te shtate … E thene ndryshe ne teroine ekonomike kjo situate pershkruhet si : kosto marzhinale konstante.     

Hello world!

Welcome to WordPress.com. This is your first post. Edit or delete it and start blogging!